یازدهمین جشنواره بین المللی فارابی
جشنواره بین‌المللی فارابی، توسط وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، به‌صورت سالانه برگزار می‌گردد. این جشنواره با عنایت به اهداف مشخص شده برای آن در دو حوزه نظری و کاربردی، از حیث سازمانی به‌گونه‌ای تعریف شده تا از حداکثر حمایت مراکز پژوهشی- آموزشی فعال در گستره علوم انسانی برخوردار باشد. برای این منظور تجارب ارزنده جشنواره‌های بین‌المللی کشور و دیدگاه‌ها و پیشنهادهای ارایه شده از سوی فرهنگستان‌ها و موسسات پژوهشی و علمی کشور مورد توجه قرار گرفت و در طراحی جشنواره به‌کار گرفته شد که در مجموع، تلاشی فراگیر و اقدامی جمعــی را برای شناسایی و تقدیر از برگزیدگان علوم انسانی و اسلامی، شکل می‌دهـد.
جشنواره بنا به تعریف در دو سطح «جوان (زیر 35 سال)» و «بزرگسال» به دریافت، بررسی و انتخاب آثار برگزیده می‌پردازد و از حیث قلمرو جغرافیایی دو حوزه داخل و خارج (بین الملل) را پوشش می‌دهد. در حوزه داخل کشور، تمامی آثار تولید شده توسط ایرانیان، فارغ از محل کنونی سکونت و اشتغال، مدنظر است و در حوزه خارج از کشور، تولید آثار پژوهشی توسط کسانی که دارای تابعیت ایرانی نیستند، دنبال می‌شود.
موضوع جشنواره
موضوع جشنواره، تقدیر از تحقیقات حوزه علوم انسانی و اسلامی است. آثاری در جشنواره پذیرش، بررسی، ارزیابی و معرفی می‌شوند که واجد ویژگی «اثر پژوهشی» باشند و قالب ارائه آنها می‌تواند متفاوت باشد.
در کنار دو بخش داخلی و بین الملل، بخشی نیز تحت عنوان "بخش ویژه" شامل موارد زیر اختصاص یافته است:
- پیشکسوت علوم انسانی ایران
- شخصیت‌های پیشرو در حوزه علوم انسانی ایران
- نظریه‌پرداز برتر
- مترجم برتر و تاثیرگذار در حوزه اهداف جشنواره
- انجمن علمی برتر
- فصلنامه علمی پژوهشی برتر
ضرورت برپایی و برگزاری جشنواره
الف. ضرورت تقویت اعتبار علوم انسانی
به‌رغم اینکه مبادی و متون مربوط به علوم انسانی در فرهنگ ایرانی ـ اسلامی از اعتبار ویژه‌ای برخوردار است (تا آنجا که می‌توان اعتبار تمدن ایرانی ـ اسلامی را بر پایه مبادی، محتوا و مناهج کفایت‌مند و کارگشای دانش جامع حوزه علوم انسانی فهم کرد) با این حال طی سده و سالیان اخیر، به‌نحوی شاهد افول این موقعیت و کاهش عمق محتوایی معارف علوم انسانی و بالاخره به حاشیه رفتن آن در مواقف و سازوکارهای تصمیم‌گیری هستیم؛ پدیداری نامیمون و بی‌اصالت که مرزهای هویت و معرفت بومی و تاریخی کشور را به مخاطره انداخته است. از این‌رو، احیا و توسعه علوم انسانی ـ اسلامی به‌مثابه یک ضرورت ملی در محور رویکرد بازنگری و درمان‌جوی در این‌باره قرار می‌گیرد. ضرورتی که «جشنواره بین‌المللی فارابی» با تأکید بر تقویت اصل «اعتباربخشی به علوم انسانی ـ اسلامی» آن را در دستور کار خود قرار داده است.
ب. ضرورت نظریه‌پردازی در حوزه علوم انسانی
نقش فزاینده و موثر علوم انسانی در توسعه قدرت ملی کشورها و ارتقای جایگاه بین‌المللی آنها قابل کتمان نیست. این واقعیت نمایان ما را به آنجا رهنمون می‌شود که واحدهای سیاسی و اجتماعی ملی، از جمله بدون توجه به اصل «نظریه‌پردازی بومی‌نگر» در حوزه دانش انسانی، نمی‌توانند به تعریف و تألیف الگویی درخور و کارگر ـ حتی ـ از توسعه متوازن در شرایط داخلی خود دست یابند. از این رو برای توسعه مرزهای دانش بومی و دستیابی به چشم‌اندازهای قدرتمند نظری و علمی ناشی از آن، اقتضا آن است که جریان ارتقاء و جهت‌مندی به سمت کمال علوم انسانی احیا و مورد اهتمام واقع شود.
ج. ضرورت نقد گفتمان غالب بر حوزه دانش علوم انسانی
برای کشوری که بنای بازپرداخت جامعه‌ای پا گرفته در بستر میراث علمی فرهنگی همخوان با سنن ارزشی خویش دارد و از سویی بومی‌نگری و نیازپروردگی شرطی ناگزیر برای توسعه معرفتی و کالبدی آن است، بازسنجی گفتمان‌های غالب بر حوزه‌های دانایی و دانش آن، ضرورتی کتمان ناشدنی است و در این میان نهادها و مراکزی را لازمه کار است تا بخشی از کارکردهای انگیزه‌سازی، ایده‌پروری و تمهید عملیاتی اقبال عملی به این تحول بزرگ را برعهده گیرند. جشنواره بین المللی فارابی به دلیل کارکرد انگیزشی و زمینه‌ساز خود می‌تواند در این باره نقش و عاملیت موثری ایفا کند.
د. تمهید شرایط برای دستیابی به علوم انسانی بومی
جشنواره بین‌المللی فارابی فرصتی دست‌گیر برای انگیزش ایده‌پردازی و تقویت تمایل به طرح‌ریزی برنامه‌های پژوهشی علوم انسانی و اسلامی متناسب با شرایط و مقتضیات زمینه نگر داخلی و بین‌المللی آن است؛ فرصتی که با تقویت روح پژوهش و ابتکار در تمام زمینه‌های علمی، فرهنگی و اسلامی، تقویت باور به توسعه دانایی‌محور و گسترش دانش بومی در حوزه علوم انسانی را در میان پژوهشگران و دانشوران فراهم می‌آورد.
در این باره، «جشنواره بین‌المللی فارابی» را می‌توان امکان و عاملیتی انگیزه و انرژی‌آفرین دانست که با توسعه فضای رقابت علمی، زمینه فراگیری ارزش علمی یافته‌ها و پرداخته‌های این حوزه را فراهم می کند و منجر به ارتقای جایگاه آن در گفتمان و نظام مدیریت دانش و توسعه کشور می‌گردد؛ رسالتی مهم و کارگشا که وجوب تمهیدی خود را از عینیت ضرورت اهداف و افق مفروض مورد اشاره می‌یابد.
مبانی قانونی
پایمردی در تأکید بر ضرورت توجه به توسعه و تقویت علوم انسانی، از جمله موجبات اقبال نظر مسئولان و صاحب‌نظران کشور به اولویت سیاستگذاری و برنامه‌ریزی راهبردی در مسیر بهبود و تحول کیفی در پژوهش‌های علوم انسانی و از این مجرا امکان عملیاتی شدن نخستین گام‌های قانونی در تحقق این مهم را فراهم آورد. تصویب تبصره 88 قانون برنامه دوم توسعه را می‌توان از جمله اقدامات موثر در این باره دانست که در همان ابتدای امر سهم هزینه‌های تحقیقاتی را به 5/1 درصد تولید ناخالص داخلی افزایش می‌داد. با تقویت اراده پیشبرد چنین رویکردی بود که در سال 1375 نیز «برنامه ملی تحقیقات» توسط شورای عالی پژوهش به تصویب رسید که از جمله در عناوین برنامه ده‌گانه آن، برنامه ملی تحقیقات علوم انسانی به عنوان سرفصلی اصلی مطرح شد. فراهم شدن چنین مقدماتی زمینه‌ساز استخراج منابع و مواد حقوقی و قانونی موید و مجوز برپایی و پاگیری جشنواره بین‌المللی فارابی در چارچوب امکانات ظریف‌ساز نظام تصمیم‌سازی کشور گردید.
از جمله مبانی قانونی شکل‌گیری جشنواره می‌توان به مواد قانونی زیر ارجاع نمود:
ـ «جشنواره بین‌المللی فارابی» در اجرای بند 4 اصل3 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران برپا شده است؛ آنجا که در ماده‌ای از عالی ترین منشور تقنینی کشور «تقویت روح بررسی و تتبع و ابتکار در تمام زمینه‌های علمی، فنی، فرهنگی و اسلامی از طریق تأسیس مراکز تحقیق و تشویق محققان» رسالتی مهم برشمرده شده است.
ـ «جشنواره بین‌المللی فارابی» در راستای تحقق اهداف سند چشم‌انداز 1404 هـ.ش، کشور برگزار می‌شود؛ آنجایی که «جمهوری اسلامی ایران» موقعیت قدرت اول علمی، فناوری و اقتصادی منطقه را فراچنگ می‌آورد. نویدی که الهام بخش جمهوری اسلامی ایران برای شناسایی و بکارگیری ظرفیت‌های علمی کشور و جهان اسلام در سطح بین‌المللی است.
ـ همچنین «جشنواره بین‌المللی فارابی» هر ساله بر اساس مصوبه هیأت محترم دولت، برگزار می‌گردد.
ویژگی‌های ساختاری جشنواره
«جشنواره بین‌المللی فارابی» توسط وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و با همکاری دو سازمان بین‌المللی یونسکو و آیسسکو و برخی مراکز مهم علمی و پژوهشی داخلی به صورت سالانه برگزار می‌گردد. مناسبات درونی و ارتباطات سازمانی این جشنواره معطوف به اهداف تعریف شده و در دو حوزه نظری و به گونه‌ای سامان یافته که از حداکثر حمایت وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و سایر مراکز پژوهشی ـ آموزشی فعال در گستره علوم انسانی برخوردار شود. برای این منظور تجارب ارزنده سایر جشنواره‌های بین‌المللی کشور و دیدگاه‌ها و پیشنهادهای ارائه شده از سوی فرهنگستان ها و موسسات پژوهشی و علمی کشور مورد توجه قرار داده شد و در طراحی این جشنواره به‌کار آمد. افزون بر آن، کلیه نهادهای علمی ـ پژوهشی حوزوی و دانشگاهی به صورت موثر جهت مشارکت در سیاستگذاری جشنواره فرا خوانده شده‌اند که در مجموع، تلاشی فراگیر و اقدامی جمعی را برای شناسایی و تقدیر از دانشوران برجسته این حوزه، شکل می‌دهد.
این جشنواره در دو سطح «بزرگسال» و «جوان» (زیر 35 سال) به دریافت، بررسی و انتخاب آثار برگزیده می‌پردازد، و از حیث قلمرو جغرافیایی دو سطح داخل و خارج را پوشش می‌دهد. در حوزه داخل کشور، کلیه آثار تولید شده در گستره علوم انسانی و در حوزه خارج کشور، آثار تولید‌شده در زمینه شناسایی تمدن اسلامی، ایرا‌ن‌شناسی و انقلاب اسلامی مدنظر است. به طور کلی، چنانچه بخواهیم مهمترین ویژگی‌های ساختاری جشنواره بین‌المللی فارابی که موجبات تعیّن و تداوم کارکردی و ماهوی آن را فراهم می‌سازند، برشمریم، می‌توان به نکات زیر اشاره نمود:
ادواری بودن: این جشنواره به صورت سالیانه و در ایران برگزار می‌شود. نخستین دوره جشنواره در بهمن‌ماه 1386، دومین دوره در دی‌ماه 1387 و سومین دوره نیز در آبان‌ماه 1388، چهارمین دوره در آبان‌ماه 1389، پنجمین دوره در آبان‌ماه 1390، ششمین دوره در آبان‌ماه 1391 ، هفتمین دوره در اردیبهشت‌ماه 1394، هشتمین دوره در بهمن ماه 1395 و نهمین دوره در دی ماه 1396 برگزار شد.
بین‌المللی بودن: جشنواره برای تبادل آرای متفکران، دانشمندان، پژوهشگران، هنرمندان و نهادهای علمی و فرهنگی جهان اسلام زمینه‌های لازم را فراهم می‌آورد، جلوه‌های فرهنگی، علمی، هنری و ادبی ایران در جهان را معرفی می‌کند و آشنایی محققان ایرانی با دستاوردهای جدید فرهنگی جهان را تسهیل می‌نماید.
شفافیت فرایندها: نوع فعالیت‌ها و فرایند انجام آنها در جشنواره مدون و مصوب شده است تا از اعمال نظرهای غیر علمی پرهیز و بر پایه تصمیمات کارشناسی اقدام شود. براساس مقررات جشنواره، اقدامات زیر در هر نوبت از برگزاری جشنواره توسط دبیرخانه پیگیری می‌شوند:
• تشکیل شورای سیاستگذاری جهت بررسی و تصویب اصول و سیاست‌های کلان جشنواره در هر دوره و انتخاب روسای گروه‌های علمی؛
• تشکیل شورای علمی جهت بررسی و تصویب ضوابط علمی و داوری آثار پژوهشی در هر دوره جشنواره؛
• شناسایی و انتخاب اعضا و تشکیل گروه‌های علمی برای تدارک امور مراحل داوری و بررسی آثار پژوهشی دریافتی؛
• اعلام فراخوان جشنواره به صورت گسترده و در قالب‌های مختلف اطلاع‌رسانی در داخل و خارج از کشور و تدبیر امور برای پوشش همگانی آن و ثبت کلیه آثار دریافتی؛
• ارزیابی و معرفی آثار پژوهشی برگزیده طی پنج مرحله داوری بر اساس آیین‌نامه فرایند داوری.
عدالت در داوری: به منظور اطمینان از صحت داوری و رعایت بی‌طرفی در داوری و ارزیابی آثار، بر اساس مصوبات شورای سیاستگذاری جشنواره، تمام افرادی که به نوعی در هریک از شوراهای علمی و یا بخش‌‌های اجرایی جشنواره فعالیت و مشارکت دارند، در آن دوره امکان شرکت در جشنواره را ندارند.
جامعیت: در جشنواره بین‌المللی فارابی جنبه‌های مختلف فعالیت‌های پژوهشی مورد توجه است و به همین دلیل برنامه‌های اصلی آن دارای تنوع است. عناوین برنامه‌های اصلی این موضوع را آشکار می‌کند که جشنواره به اموری فراتر از «آثار پژوهشی» عنایت دارد و تمامی جوانب فعالیت‌های پژوهشی را در دستور کار خود قرار داده است.
